Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ
ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΠΡΟΣ
ΤΟ ΚΑΥΚΑΣΟ
Ξεκινώντας τη μελέτη
μου για τα
ελληνικά χωριά της
περιοχής της Αμπχαζίας
είχα σκοπό να
ασχοληθώ μόνο με
το λαογραφικό μέρος. Μου
προέκυψε στην πορεία
και κάτι λίγο
από φιλολογία. Εκείνο
όμως που δεν
σκέφτηκα καθόλου ήταν,
πως χρειαζόταν και
κάτι από ιστορία.
Οι αναφορές στη
πόλη Σουχούμι δεν
έγιναν αρκετά κατανοητές. Ούτε οι αναφορές μου
στη μετανάστευση των
ελλήνων του Πόντου
προς το Καύκασο.
Οπότε πάμε από την αρχή.
Στην αρχαία Διοσκουριάδα, όταν κατακτήθηκε από τους
ρωμαίους, το πρώτο
προ Χριστού αιώνα.
Καταστράφηκε εντελώς απ’ αυτούς
και στη θέση
της χτίστηκε καινούρια
πόλη που ονομάστηκε
Σεμπαστόπολης και η
ονομασία αυτή δεν
έχει καμία σχέση
με την ελληνική
Σεβαστούπολη. Στα λατινικά
σημαίνει κάτι σαν<
οχυρωμένη περιοχή>. Άλλωστε
τι νόημα είχε
να γκρεμίσουν οι
ρωμαίοι μια ελληνική
πόλη, να την
ξανά-χτίσουνε και να
της δώσουν πάλι
ελληνική ονομασία. Και
μια και το
έφερε η κουβέντα,
ας πούμε κάτι
για την Σεβαστούπολη της
Κριμαίας, η οποία χτίστηκε
προς τα τέλη
του 18 ου αιώνα
από τον πρίγκιπα
Γρηγόριο Ποτιόμκιν.
Έμπιστος της Αικατερίνης ΙΙ ,
εραστής και συνεργάτης
της, οραματίστηκε την
αναγέννηση του Βυζάντιου
στην Κριμαία ( αρχαία
Ταυρίδα) . Δαπανήθηκαν τεράστια ποσά, αναδασώθηκαν απέραντες έρημες εκτάσεις,
πόλεις και χωριά
φύτρωσαν παντού σε
μικρό χρονικό διάστημα. Και μέσα
σε όλα αυτά το καλύτερό
του δημιούργημά η
Σεβαστούπολη, το κόσμημα
της Ταυρικής χερσονήσου. Οι καιροί όμως αλλάζουν.
Η τσαρίνα πέρασε
στην αγκαλιά του
επόμενου εραστή της.
Στο σύνολο 23.( ιστορικό
κουτσομπολιό) Ο Ποτιομκιν έχασε
την εύνοιά της
και ύστερα από
λίγους μήνες πέθανε. Η
Σεβαστούπολη ( οι ρώσοι την
μεταφράζουν <μεγαλειώδης πόλη)
όμως είναι πάντα εκεί,
θυμίζοντας σε όλους
πως το ελληνικό πνεύμα είναι
αθάνατο! Όταν οι έλληνες
του Πόντου άρχισαν
να μεταναστεύουν στο
Καύκασο, ( συμπεριλαμβάνει Τουρκία, Ιράν,
Αζερμπαιτζάν, Αρμενία και
Γεωργία) η πρώτη
τους επιλογή δεν
ήταν η Ουκρανία, ούτε το
Β-Δ τμήμα της
περιοχής. Και αυτό
επειδή θα έπρεπε όχι μόνο να
αλλάξουνε τόπο παραμονής και
τρόπο ζωής και
εργασίας ,άλλα θα απομακρύνονταν και από τα πάτρια εδάφη. Έτσι προτιμούσαν την εγκατάσταση
τους στην ΝΑ
περιοχή του Καυκάσου. Εδώ μπορούσαν να καλλιεργούν γεωργικά είδη
που δεν διέφεραν
από του τόπου τους
και με τις τέχνες
που γνώριζαν καλά. Οπότε η
μετακίνηση του μεγαλύτερου
μέρους του πληθυσμού των
ποντίων, από τις
αρχές του 19 -του
αιώνα μέχρι και
την Οκτωβριανή Επανάσταση,
κατευθύνονταν προς τα εκεί.
Εγώ στο άρθρο
για το Σουχούμ αναφέρθηκα για
τα πρώτα χωριά
στην ευρύτερη περιοχή
του Καυκάσου και
όχι στο Σουχούμ. Η
πρώτη μετακίνηση των
ποντίων έγινε όταν
ο γεωργιανός βασιλιάς
Ηράκλειος, στα τέλη
του 18 ου αι. (1763) κάλεσε 2.000
τεχνίτες να εργαστούν
στη χώρα του
και η αλήθεια είναι
πως ο αριθμός των ατόμων
ήταν ασήμαντος. Η
μαζική , θα μπορούσε
να πει κανείς, μετανάστευση των
ποντίων, έγινε όταν
το 1810 η
Γεωργία ενώθηκε με
την Ρωσία .Το ρεύμα
αυτό αυξήθηκε ύστερα
από την επανάσταση
του 1821 και
η θηριωδία των
αφηνιασμένων τούρκων έφτασε
στο απροχώρητο. Ακολούθησε η
φυγή των ελλήνων με το ρωσικό
στρατό μετά το
τέλος του Ρώσο-Τουρκικού πολέμου το 1828.
Μαζί τους μετακινήθηκε και ένα μεγάλο μέρος του αρμένικου
πληθυσμού, με τη
διαφορά ότι τους
αρμένιους οι τούρκοι
τους εκδιώξανε, ενώ
οι έλληνες φύγανε
οικειοθελώς. Τους
χριστιανούς μετανάστες οι
ρώσοι δέχτηκαν με
ανοιχτές αγκάλες και
για να προσελκύσουνε ακόμα περισσότερους, δώσανε στο καθένα
μετανάστη (ασχέτως ηλικίας και φυλής)
5 ασημένια ρούβλια Μαζί
με τον απλό λαό στην Ρωσία
πέρασαν σχεδόν όλοι
οι έμπειροι ναυτικοί
και πολλοί έμποροι.
Οι Αγγλία και
Γαλλία θορυβήθηκαν, οι ναυτιλιακές
τους επιχειρήσεις βρέθηκαν
υπό απειλή διάλυσης. Η
δε Τουρκία δημιούργησε
διπλωματικό επεισόδιο με το
ρώσο πρόξενο στην Κωνσταντινούπολη. Το
παράδοξο είναι , πως οι
ρώσοι διπλωμάτες όχι
μόνο δεν κατάφεραν
να εξομαλύνουν την
κατάσταση, άλλα και να
επιβάλουν τους τούρκους
να υπογράψουν συμφωνία
ελεύθερης μετακίνησης των
χριστιανών στη Ρωσία.
Αυτό ήταν διπλή
νίκη των ρώσων. Το 1863 ο ρωσικός στρατός κατάφερε
να κατατροπώσει κάποιες
ορεινές φυλές, (αμπχάζιους στη πλειοψηφία )που ήταν
μουσουλμάνοι. Οπότε η πρώτη σκέψη
των εκδιωχθέντων ήταν
να προσφύγουν στους
ομόθρησκους τούρκους. Όταν όμως
τα πρώτα πλοία
με τους πρόσφυγες
έφτασαν στην Τραπεζούντα, οι αρχές της πόλης φάνηκαν
ανίκανοι να αντιμετωπίσουν την χαώδη κατάσταση
που δημιουργήθηκε, γιατί
στην γεμάτη μετανάστες
πόλη , ξέσπασαν επιδημίες. Έτσι το
βάρος της περίθαλψης
και της συντήρησης
των αρρώστων προσφύγων το έριξαν
στις πλάτες των ελλήνων
πολιτών. Οι ρώσοι από
την άλλη δεν
ήξεραν με ποιο
τρόπο να γεμίσουν
το άδειο από
ανθρώπους ορεινό τόπο
του Καυκάσου. Η άδεια
μετανάστευσης που πέτυχαν
για λογαριασμό των
ελλήνων, τώρα τους
ήρθε κουτί, γιατί
συγχρόνώς έδωσε την
δυνατότητα στους έλληνες
να εγκαταλείψουν την
πόλη που έβριθε
από ασθένειες και να
πάνε σε καινούριο
τόπο, που τόσο έμοιαζε
με το δικό τους. Αυτό
ήταν το δεύτερο
πολυπληθέστερο κύμα μετανάστευσης, το μεγαλύτερο μέρος
του οποίου εγκαταστάθηκε στη σημερινή
Αμπχαζία. Το τρίτο κύμα
μετανάστευσης χρονολογείτε τα
έτη 1922-1923. Πολλοί έλληνες
από την Τραπεζούντα
προσπάθησαν να φτάσουν
στην Ελλάδα μέσο του
Βατούμ Όμως ο εμφύλιος
πόλεμος της Ρωσίας
τους εμπόδισε και
αναγκάστηκαν να διασκορπιστούν σε διάφορα μέρη. Αρκετοί όμως από αυτούς
είχαν αφήσει τα
κοκαλάκια τους σ’ αυτή
τη πόλη Οι
επιζήσαντες μιλούσαν για
ομαδικό τάφο μερικών
εκατοντάδων νεκρών. Το 1923
και το Σουχούμ ήταν γεμάτο
πρόσφυγες. Ζήτησαν να τους
δοθεί άδεια να
φύγουν στην Ελλάδα.
Οι ρωσικές αρχές την
έδωσαν, όμως η
Ελλάδα που ήδη ήταν
γεμάτη από πρόσφυγες
της Μικράς Ασίας
και του Πόντου, αρνήθηκε να τους δεχτεί.
Μόνο το 1925 ,
3.000 πόντιοι μπόρεσα
να φύγουν στην
Ελλάδα με το
πλοίο < Χαράλαμπος> Από
το 1923 μέχρι το 1939
κατάφεραν να φύγουν
άλλες 9.000 έλληνες.
Τα έτη 1937-1938
ανοίγει καινούρια αιματηρή
σελίδα στην ιστορία
του ελληνισμού της
Σοβιετικής Ένωσης , η
οποία είναι δεμένη
με την περίοδο των
σταλινικών διώξεων. Με την
ενοχοποίηση των ελλήνων
στη προδοσία και
αντικυβερνητική δράση, αρχίζει
κύμα συλλήψεων, φυλακίσεων
και εκτελέσεων του ελληνικού
πληθυσμού, τα δύο
τρίτα του οποίου
είχε σοβιετική υπηκοότητα. Υπήρξαν 4
κύματα καταδιώξεων των
ελλήνων, με ακόλουθες
ημερομηνίες: 30 Οκτωβρίου 1937, 8 Φεβρουαρίου 1938,
29 Ιουλίου 1938
και 26 Φεβρουαρίου 1939. Χιλιάδες έλληνες κατηγορήθηκαν σαν <εχθροί του λαού> και
εξορίστηκαν σε στρατόπεδα
στη Σιβηρία. Ο
εκτοπισμός των ελλήνων
στην Κεντρική Ασία
συνεχίστηκε όλη την
επόμενη δεκαετία. Οι
πρώτοι εξορισμένοι έλληνες
ήταν από τις
περιοχές του Κουμπάν
και του Κέρτς. Μεταφέρθηκαν στη
πόλη Αλμά-ατα του
Καζαχστάν. Τον Ιούνιο
του 1944 οι
έλληνες της Κριμαίας
εξορίζονται στο Ουζμπεκιστάν και Σιβηρία. 13 Ιουνίου 1949 εξορίζονται Έλληνες της
Αμπχαζίας( ελληνικής
υπηκοότητας) στη Κεντρική
Ασία .15 μέρες μετά
στο ίδιο σημείο στάλθηκαν
έλληνες με σοβιετική
υπηκοότητα, τους οποίους
υποχρέωσαν να δηλώσουν
γραπτώς πως φεύγουν
οικειοθελώς. Και εφόσον υπόγραψαν,
πλήρωσαν αναγκαστικά και
τα εισιτήριά τους.
Στο ταμείο των
μεταφορικών μέσων μπήκαν
120.000 ρούβλια. Ο
ελληνικής καταγωγής ιστορικός
Ν. Ιωαννίδης πιστεύει
πως τρία είναι
τα αίτια του
εκτοπισμού των ελλήνων
το 1949:
1. Όλοι οι
έλληνες θεωρούνταν ύποπτοι
μετά την ήττα
του Δημοκρατικού Στρατού
στην Ελλάδα.
2. Το κυβερνών κόμμα
στη Γεωργία είχε
εθνικιστικές απόψεις για
το ποιος πρέπει
να ζει στη χώρα τους
και συνεπώς οι
έλληνες( και όχι
μόνο) είναι ξένα
προς αυτούς στοιχεία
και έπρεπε να
εκλείψουν.
3. Γιατί για
την ανάπτυξη της
Κεντρικής Ασίας χρειάζονταν
εργατικά χέρια.
Είδατε πόσο απλά
λύνονται από του
ισχυρούς τα πιο
δύσκολα προβλήματα;
ΖΩΗ ΜΕΤΑΞΑ
